GENEL RİSK: Yapılan çalışmalarda genel olarak doğum kontrol hapları (DKH), bazı kanser tiplerinin riskinde artma ve diğer bazı tiplerde azalma ile ilişkili bulunmuştur. Bununla birlikte genel olarak DKH’larının genel kanser riskinde artmaya yol açmadığı bilinmektedir. Bu durum ortalama 24 yıl takip edilen 50.000 kadında yapılan bir çalışma da gösterilmiştir (1). Aksine DKH kullanımı, Kolorektal (yaklaşık %37), Uterin ve Ovaryan kanserde anlamlı bir azalmaya yol açmaktadır (100.000 kadın yılında 10-45 azalma). Rahim ağzı kanseri ve Merkezi sinir sistemi kanserlerinde bir miktar artış bildirilmiştir.
MEME KANSERİ: DKH kullanımı ve meme kanseri üzerine eldeki bilgiler çelişkilidir. Epidemiyolojik çalışmalarda DKH kullanan kadınların sonraki yaşamlarında genel olarak meme kanseriyle ilişki gösterilememiştir. Bu durum 3 büyük çalışmada belirtilmiştir;
a-) Nurses’ Health çalışmasında; 40 yaş üstü kadınlarda geçmişte ne uzun dönem kullanımda, ne de miadında bir doğumdan önceki kullanımda risk artışı tespit edilememiştir (2).
b-) Popülasyon bazlı 4574 meme kanserli ve 4682 kontrol grubu içeren bir vaka kontrol çalışmasında (hasta yaşları 35-64) ise bunların %75’i ya DKH kullanıyor ya da önceden kullanımı olup meme kanserinin relatif riski halen kullananlarda 1.0, önceden kullanmış olanlarda ise 0.9 kat artış (%10 azalma) tespit edilmiştir. Ayrıca bu çalışmada meme kanseri riskinin kullanılan östrojen dozu, kullanım süresi, 20 yaş altı gibi erken yaşta başlanma veya ırk ile ilişki tespit edilmemiştir (3).
c-) Bir başka çalışmada ise meme kanseri riski DKH kullanan ve kullanmayan grupta benzer bulunmuştur. Relatif risk 0.98 (1).
Bunların aksine bazı az sayıda meta-analizde ise artmış riskten bahsedilmiştir. Hiç DKH kullanmayanlarla, her zaman kullananlar arasında riskin 1.07 kat arttığını belirtmişlerdir (4). Bu çalışma üzerine, DKH kullanımının uzun dönem etkilerinin net bilinmemesi ve hiç doğum kontrol kullanmayan kadınların sayısının az olması (%40) nedeniyle kaygılar artmıştır.
Aile Öyküsü olanlar: Bu konuda veriler de tartışmalıdır. Yukarıdaki 2. Çalışmada risk artışından bahsedilmemiştir. Oysa bir başka çalışmada daha çok 1975 yılından önce kullanılan yüksek dozlu doğum kontrol haplarının birinci derece akrabasında meme kanseri öyküsü olanlarda riski 3.3 kat arttırdığı belirtilmiştir (5). Ayrıca BRCA1 mutasyonu olanlarda (ve olaslıkla BRCA2 mutasyonlularda) DKH kullanımı meme kanserini arttırabilir.
Rahim ağzı kanseri: Yapılan çalışmalarda DKH kullanan kadınlarda rahim ağzı kanseri riskinde artış var gibi görünmektedir. 12.000’den fazla kadını içeren 28 çalışmanın gözden geçirilmesinde bu riskin kullanım süresiyle arttığı bildirilmiştir. Bununla birlikte çalışma dizaynları oldukça farklılık göstermekte ancak riski arttıran ya da etkileyen diğer faktörler olarak partner sayısı, bariyer yöntemlerinin kullanımı, önceki smear sonucu, sigara içimi, kanser hücre tipi (adenokanser, squamoz hücreli kanser), HPV varlığı vurgulanmıştır (6). Bununla ilgili diğer bir çalışmada ise kullanım süresi ile invazif serviks kanseri riskinin arttığı (1,9 kat) 16,573 kadını içeren 24 çalışmada gösterilmiştir. Bu risk ilacın kesilmesinden 10 yıl sonra kullanmayanların riskine düşmektedir (7). Bununla birlikte yüksek riskli HPV varlığında riskin arttığı, HPV yokluğunda ise artma olmadığı, bu artışın, östrojenin bir metaboliti olan “16 alfa hidroksiestron”un HPV’ nin hücre proliferasyonuna kofaktör olarak etki etmesiyle olduğu düşünülmektedir.
Yumurtalık Kanseri (Over Ca): Epidemiyolojik çalışmalar DKH kullanımı ile Over kanserinin istikrarlı şekilde azaldığını göstermektedir (8). 21 ülkeden 45 epidemiyolojik çalışmanın analizinde hiç kullanmamış olanlarla kullanmış olanlar karşılaştırıldığında riskde anlamlı bir azalma (0.73 kat) saptanış ve ilginç olarak bu azalma ilacı kesilmesinden 30 yıl sonra bile devam etmiştir. Yüksek ve düşük dozlu preparatların etkinliği aynıdır (9). Bu risk azalması BRCA1 ve 2 mutasyonlu bireylerde de geçerlidir.
Endometrium Kanseri: DKH kullanımı Endometrial Adeno kanser riskini azaltmaktadır (1). Endometrial proliferasyonun progesteron içeriği ile baskılanması esas neden olup riskde 0.6 kat azalma sağlamakta ve bu etki ilacın kesilmesinden sonra bile en az 15 yıl devam etmektedir.
Malign Melanoma: DKH’larının melanoma üzerindeki etkisi net olmamakla birlikte 1999 yılında premenopozal kafkaslı kadınlarda yapılan prospektif kohort bir çalışmada 10 yıldan fazla kullanımda riskin 2 kat arttığı bildirilmiştir (10). Ancak bundan 2 yıl önce yapılan sistematik bir metaanalizde bu risk artışı gösterilememiştir (11).

Prof. Dr. İlker GÜNYELİ

Kaynaklar
1-) Hannaford PC, Selvaraj S, Elliott AM, Angus V, Iversen L, Lee AJ. Cancer risk among users of oral contraceptives: cohort data from the Royal College of General Practitioner’s oral contraception study. BMJ. 2007;335(7621):651.
2-) Hankinson SE, Colditz GA, Manson JE, Willett WC, Hunter DJ, Stampfer MJ, Speizer FE. A prospective study of oral contraceptive use and risk of breast cancer (Nurses’ Health Study, United States). Cancer Causes Control. 1997;8(1):65.
3-) Marchbanks PA, McDonald JA, Wilson HG, Folger SG, Mandel MG, Daling JR, Bernstein L, Malone KE, Ursin G, Strom BL, Norman SA, Wingo PA, Burkman RT, Berlin JA, Simon MS, Spirtas R, Weiss LK. Oral contraceptives and the risk of breast cancer. N Engl J Med. 2002;346(26):2025.
4-) Collaborative Group on Hormonal Factors in Breast Cancer. Breast cancer and hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual data on 53 297 women with breast cancer and 100 239 women without breast cancer from 54 epidemiological studies. Lancet. 1996;347(9017):1713.
5-) Grabrick DM, Hartmann LC, Cerhan JR, Vierkant RA, Therneau TM, Vachon CM, Olson JE, Couch FJ, Anderson KE, Pankratz VS, Sellers TA. Risk of breast cancer with oral contraceptive use in women with a family history of breast cancer. JAMA. 2000;284(14):1791.
6-) Smith JS, Green J, Berrington de Gonzalez A, Appleby P, Peto J, Plummer M, Franceschi S, Beral V. Cervical cancer and use of hormonal contraceptives: a systematic review. Lancet. 2003;361(9364):1159.
7-) Appleby P, Beral V, Berrington de González A, Colin D, Franceschi S, Goodhill A, Green J, Peto J, Plummer M, Sweetland S. Cervical cancer and hormonal contraceptives: collaborative reanalysis of individual data for 16,573 women with cervical cancer and 35,509 women without cervical cancer from 24 epidemiological studies. International Collaboration of Epidemiological Studies of Cervical Cancer, Lancet. 2007;370(9599):1609.
😎 Vessey M, Painter R. Oral contraceptive use and cancer. Findings in a large cohort study, 1968-2004. Br J Cancer. 2006;95(3):385.
9-) Collaborative Group on Epidemiological Studies of Ovarian Cancer, Beral V, Doll R, Hermon C, Peto R, Reeves G. Ovarian cancer and oral contraceptives: collaborative reanalysis of data from 45 epidemiological studies including 23,257 women with ovarian cancer and 87,303 controls. Lancet. 2008;371(9609):303.
10-) Feskanich D, Hunter DJ, Willett WC, Spiegelman D, Stampfer MJ, Speizer FE, Colditz GA. Oral contraceptive use and risk of melanoma in premenopausal women. Br J Cancer. 1999;81(5):918.
11-) Pfahlberg A, Hassan K, Wille L, Lausen B, Gefeller O. Systematic review of case-control studies: oral contraceptives show no effect on melanoma risk. Public Health Rev. 1997;25(3-4):309.